Choroby drzew owocowych mogą być powodowane przez grzyby, bakterie i wirusy. Czasem przyczynami chorób mogą być również czynniki nie infekcyjne, takie jak niedobory makro- i mikroelementów, czy niekorzystne warunki uprawy. Typowymi objawami chorób są przebarwienia, zniekształcenia i więdnięcie roślin. Powodzenie walki z chorobami zależy od właściwego zidentyfikowania z jaką chorobą mamy do czynienia i wybrania odpowiedniej metody leczenia roślin, ograniczając do minimum stosowanie środków chemicznych. Przede wszystkim należy jednak podejmować działania profilaktyczne, zapobiegające rozprzestrzenianiu się chorób drzew, takie jak:
* eliminowanie źródła choroby znajdującego się w koronie drzewa poprzez wycinanie porażonych pędów jeszcze we wczesnym stadium porażenia, a także regularne cięcie prześwietlające, dzięki któremu korony lepiej „oddychają” i zmniejsza się ryzyko rozprzestrzeniania chorób grzybowych,
* zabezpieczanie ran drzew bezpośrednio po cięciu pastami ochronnymi (np. Funabenem czy Dendromalem), zabieg ten przyspiesza zabliźnianie się ran i dzięki temu ogranicza rozprzestrzenianie chorób zgorzelowych kory oraz raka bakteryjnego drzew owocowych,
* usuwanie źródeł infekcji pierwotnej jakimi są zmumifikowane owoce pozostawione na drzewach oraz opadłę z zarażonych drzew liście, dzięki temu wiosną nie będą stanowiły one źródła zakażenia (opryskiwanie liści 5% roztworem mocznika przyspiesza ich rozkład),
* po wystąpieniu objawów chorobowych na pniach i grubych konarach, wycinanie porażonej tkanki korowej aż do drewna i zabezpieczanie powstałych ran pastami ochronnymi, a także zabezpieczanie ran na pędach powstałych po gradobiciu, poprzez opryskiwanie drzew fungicydami o działaniu układowym,
* unikanie przenoszenia patogenów na narzędziach do cięcia (narzędzia dezynfekujemy w roztworach 70% alkoholu lub 10% podchlorynu sodu),
* w razie konieczności usuwanie silnie porażonych drzew.
Poniżej przedstawione opisy najczęściej występujących chorób drzew owocowych oraz metod ich zwalczania nie wyczerpują w pełni tematyki związanej z ochroną roślin sadowniczych. Mam jednak nadzieję, iż okażą się dla Ciebie pomocne. Nieodzowne wsparcie będzie stanowił dla Ciebie również Terminarz ochrony roślin na 2009 r., w którym znajdziesz terminy wszystkich zabiegów ochronnych jakie należy wykonać na działce, a także aktualne nazwy środków ochrony roślin, którymi należy wykonywać opryski.
Antraknoza orzecha włoskiego
Objawy: na porażonych pędach pojawiają się duże, żółte plamy, które z czasem brunatnieją, powiększają się i zlewają, obejmując znaczną część powierzchni liścia, na owocach i pędach plamy mają barwę brunatnoszarą i są lekko zagłębione,
Przyczyna: zakażenie wywołuje grzyb atakujący liście, owoce i niezdrewniałe pędy, szczególne zagrożenie dla drzew orzechowych choroba stanowi w latach o obfitych opadach,
Zwalczanie: porażone części roślin wycinamy i palimy, na początku maja przeprowadzamy oprysk preparatem Miedzian 50WP, jeżeli pogoda jest bardzo deszczowa może być konieczne powtórzenie oprysku,
Brudna plamistość jabłek i gruszek
Objawy: w okresie poprzedzającym zbiory na owocach występują ciemnoszare plamy,
Przyczyna: choroba grzybowa występująca głównie na drzewach zaniedbanych,
Atakowane rośliny: jabłonie, grusze,
Zwalczanie: odpowiednie cięcie przewietrzające korony drzew, w uprawie amatorskiej na działkach opryskiwanie wyciągami roślinnymi ze skrzypu i rumianku, zwalczanie chemiczne nie jest konieczne, jeżeli zwalcza się inne choroby grzybowe, preparat Zato
Brunatna zgnilizna
Objawy: brunatnienie i zamieranie kwiatów, zamieranie krótkopędów, owoce pokryte gnilnymi, brunatnymi plamami i skupieniami zarodników,
Przyczyna: wiosną źródłem zakażenia są zarodniki zimujące na pędach i zmumifikowanych owocach, grzyb wytwarza w ciągu okresu wegetacji kilka pokoleń zarodników,
Atakowane rośliny: jabłonie, śliwy, czereśnie, brzoskwinie, morele,
Zwalczanie: usuwanie porażonych owoców i pędów, zwalczać owady uszkadzające skórkę owoców, wiśnie i czereśnie opryskujemy na początku kwitnienia wyciągiem z krwawnika lub odwarem ze skrzypu polnego, lub preparatami Score 250 EC, Topsin M 500 SC, Kaptan WP, zwalczanie u śliwy – przed kwitnieniem opryskujemy Miedzianem lub Topsinem. W razie długotrwałych opadów opryski należy powtórzyć na przełomie maja i czerwca oraz na cztery tygodnie przed zbiorem owoców,
Czerwona gruzełkowatość
Objawy: na obumierających gałęziach pojawiają się czerwonawe pęcherzyki, wielkości główki od szpilki
Przyczyna: choroba grzybowa, szybko rozprzestrzenia się na roślinach źle pielęgnowanych, zarodniki grzyba poprzez uszkodzoną korę przedostają się do tkanek rośliny, w których rozwijają się strzępki grzybni, wydzielają one trucizny powodujące obumieranie gałęzi,
Atakowane rośliny: drzewa owocowe, krzewy porzeczek i agrestu, również krzewy ozdobne,
Zwalczanie: nie można zwalczyć chemicznie, chore części rośliny należy wyciąć – uschnięte gałęzie należy wycinać w miejscach, gdzie drewno jest zdrowe, rany po cięciu posmarować środkiem zapobiegającym wyciekaniu soków, wycięte gałęzie natychmiast usunąć, najlepiej spalić,
Drobna plamistość liści
Objawy: liście pokryte drobnymi, brunatno-czerwonymi plamami,
Przyczyna: choroba grzybowa,
Atakowane rośliny: jabłonie, wiśnie, czereśnie,
Zwalczanie: systematycznie usuwać opadłe liście, wiśnie i czereśnie opryskiwać po kwitnieniu środkami Syllit 65 WP, Score 250 EC, Topsin M 500 SC, nalezy wykonać 2 lub 3 zabiegi co 14 dni, szczególnie gdy panuje wilgotna pogoda,
Dziurkowatość liści drzew pestkowych
Objawy: na liściach pojawiają się drobne plamki, z reguły barwy brunatnej, z czasem w miejscach plam tkanka zamiera i wykrusza się, przy silnym porażeniu mogą zamierać całe liście,
Przyczyna: grzyby zimujące na powierzchni pędów, najczęściej Clasterosporium carpophilum,
Atakowane rośliny: czereśnie, wiśnie, brzoskwinie, nektaryny, śliwy,
Zwalczanie: zapewnienie roślinom dobrych warunków wzrostu, w fazie nabrzmiewania pąków opryskiwać fungicydami miedziowymi (Miedzian 50 WP) lub preparatem Syllit 65 WP
Kędzierzawość liści
Objawy: liście silnie pofałdowane, ulegają przebarwieniu na kolor żółty i czerwono-karminowy, na ich powierzchni delikatny, szaro-biały nalot grzyba, z czasem opadają, drzewa dają owoce ale są osłabione i mają słabszą mrozoodporność,
Przyczyna: Taphrina deformans – grzyb zimujący na łuskach pąków,
Atakowane rośliny: brzoskwinie i nektaryny,
Zwalczanie: usuwanie porażonych liści, wycinanie porażonych pędów, przed rozpoczęciem wegetacji (gdy temperatura powietrza przekroczy +6°C) przeprowadzić oprysk preparatem Syllit 65 WP (0,5%), natomiast jesienią (po opadnięciu liści) opryskujemy preparatem Miedzian 50 wP (1%), ważne jest dokładne pokrycie cieczą grzybobójczą całych drzew – zarówno wierzchołków pędów i spękań kory na pniu,
Mączniak
Objawy: na skórce owoców pojawiają się biało-szare plamy grzyba, zmieniające barwę na brązową, na liściach biały, puszysty nalot, liście mogą przebarwiać się na czerwono, zwykle żółkną i przedwcześnie opadają,
Przyczyna: grzyby, których zarodniki roznoszone są przez wiatr i krople deszczu,
Atakowane rośliny: większość roślin owocowych, często występuje na brzoskwiniach, jabłoniach, winogronach i agreście,
Zwalczanie: unikać uprawy wrażliwych gatunków, w uprawie amatorskiej zaleca się jedynie wycinanie porażonych pędów w czasie zimowego cięcia i w sezonie wegetacyjnym, przy bardzo dużym nasileniu objawów chorobowych można użyć fungicydów takich jak Nimrod 25 WP, Siarkol Extra 80 WP, opryski należy rozpocząć w fazie różowego pąka, w razie konieczności, zwłaszcza jeżeli nie były wycinane chore pędy, kolejne zabiegi wykonuje się w czasie kwitnienia i po kwitnieniu, aż do końca czerwca,
Miotlastość jabłoni
Objawy: nadmierne wybijanie pędów bocznych z pąków śpiących (tzw. miotły), porażone drzewa mają powiększone przylistki, oraz zniekształcone kwiaty, owoce drobnieją i mają wydłużoną szypułkę, wzrost drzew zostaje zahamowany,
Przyczyna: mykoplazmy przenoszone w czasie okulizacji i szczepienia, a także przez niektóre owady wraz z sokiem chorych roślin,
Atakowane rośliny: jabłonie,
Zwalczanie: upewnić się, że kupowany materiał szkółkarski pochodzi ze sprawdzonego źródła i jest zdrowy, zwalczać owady przenoszące mykoplazmy (skoczki),
Mozaika jabłoni
Objawy: na liściach powstają żółte, mozaikowate plamy, z czasem tkanka w miejscu plam zamiera i liście opadają, wzrost drzew zahamowany, owoce drobne, plon zmniejszony,
Przyczyna: wirus przenoszony podczas szczepienia i okulizacji,
Atakowane rośliny: jabłonie,
Zwalczanie: wysadzanie tylko zdrowego materiału szkółkarskiego, wolnego od wirusów,
Parch gruszy i parch jabłoni
Objawy: na liściach, owocach i młodej korze gruszy powstają brązowo-czarne plamy, na jabłoniach plamy barwy oliwkowej, chore owoce są drobne i zniekształcone, w miejscu powstania plam pękają, porażone owoce nie nadają się do spożycia,
Przyczyna: grzyby atakujące wszystkie części roślin, ich rozprzestrzenianiu się sprzyja wilgoć, mogą zimować na zainfekowanych liściach i pędach,
Atakowane rośliny: grusze, jabłonie,
Zwalczanie: usuwać porażone części roślin (opadłe i nie zgrabione liście mogą być przyczyną zakażenia w przyszłym sezonie), w momencie ukazywania się pierwszych liści opryskać preparatami Miedzian 50 WP, Syllit 65 WP, Kaptan 50 WP, Score 250 EC, następnie w okresie kwitnienia – preparatami Kaptan 50 WP, może zaistnieć konieczność wykarczowania silnie porażonych drzew, sadzić odmiany odporne,
Rak bakteryjny drzew owocowych
Objawy: wiosną zarażone kwiaty i krótkopędy brunatnieją i zamierają, na pędach wokół pąków pojawiają się nekrotyczne plamy, kora pęka, powstają zgrubiałe rany z wyciekami, pędy obumierają,
Przyczyna: choroba bakteryjna,
Atakowane rośliny: głównie czereśnie, wiśnie, morele i brzoskwinie, ale może atakować też inne drzewa owocowe,
Zwalczanie: porażone pędy wycinamy poniżej miejsca zakażenia, powstałe rany zabezpieczamy Funabenem lub inną maścią z preparatem grzybobójczym, zagrożone drzewa opryskujemy preparatami miedziowymi (np. Miedzian 50 WP) w okresach: nabrzmiewania pąków, kwitnienia oraz opadania liści,
Rdza gruszy
Objawy: na liściach pojawiają się jaskrawoczerwone plamy, w tych miejscach liście grubieją i sztywnieją, na wierzchniej stronie przebarwień widoczne czarne wzniesienia, w okresie letnim na dolnej stronie liści formują się żółte skupienia zarodników grzyba,
Przyczyna: choroba grzybowa,
Atakowane rośliny: grusze,
Zwalczanie: pośrednim żywicielem patogenu jest jałowiec sabiński, dlatego też warto zadbać aby w pobliżu sadu nie występował ten gatunek, do oprysków stosujemy te same fungicydy co w przypadku parcha, oprysk po wytworzeniu liści preparatem Score 250 EC oraz Bumper. Zabieg powtórzyć 2-3 krotnie co 14 dni.
Rdza śliwy
Objawy: liście żółkną i przedwcześnie opadają, na spodniej stronie liści są widoczne skupiska zarodników, latem przybierające barwę rdzawą, a jesienią – czarną,
Przyczyna: grzyby, których zarodniki rozprzestrzeniają się z deszczami i wiatrami, mogą zimować w szczątkach roślinnych,
Atakowane rośliny: śliwy,
Zwalczanie: drugim żywicielem patogenu jest zawilec żółty, dlatego też należy usuwać z sąsiedztwa śliw porażone zawilce, w momencie wystąpienia pierwszych objawów opryskiwać w 10 do 14 dniowych odstępach preparatami Dithane 75 WG, Topsin M 70 WP,
Szarka śliw
Objawy: żółte przebarwienia na liściach, w kształcie pierścieni i smug, zielone owoce pokryte ciemnofioletowymi plamami, w miarę dojrzewania owoców plamy ciemnieją i pojawiają się bruzdy, miąższ w okolicach plam jest czerwony i kwaśny, brunatnoczerwone plamy również na pestkach, porażone owoce przedwcześnie dojrzewają i opadają,
Przyczyna: wirus przenoszony w czasie okulizacji i szczepienia, a także przez mszyce,
Atakowane rośliny: śliwy, brzoskwinie, morele,
Zwalczanie: wycinać porażone, dziko rosnące śliwy, zwalczać żerujące mszyce, zrazy do uszlachetniania drzew pobierać tylko z kwalifikowanych mateczników,
Torbiel śliwy
Objawy: owoce są workowato wydłużone i pomarszczone, barwy jasnozielonej, zwykle bez pestek, z czasem na zniekształconych owocach pojawia się szarawy nalot,
Przyczyna: chorobę powoduje grzyb, którego zarodniki atakują kwiaty drzew, tu rozwijają się i przenikają do zawiązków owocowych, ze szczególną intensywnością atakuje podczas deszczowej pogody,
Atakowane rośliny: śliwy,
Zwalczanie: na działkach oprysk przeprowadzamy przede wszystkim tuż przed pękaniem pąków preparatem Syllit 65 WP, porażone owoce zbieramy i palimy,
Zaraza ogniowa
Objawy: porażone części roślin obumierają i przybierają charakterystyczne czarne zabarwienie, jak gdyby były spalone,
Przyczyna: bakterie wnikające do wnętrza pędów i tam zimujące, wiosną dokonują zakażeń, głównie przez wszelkiego rodzaju uszkodzenia kory, na większe odległości są przenoszone przez owady, ptaki i wiatr, źródłem zakażenia mogą być rosnące w pobliżu głogi, jarzębiny, irgi czy ogniki,
Atakowane rośliny: grusze, jabłonie, pigwy,
Zwalczanie: na dwa tygodnie po kwitnieniu przeprowadzamy lustrację drzew, usuwamy z bezpośredniego sąsiedztwa drzew owocowych dziko rosnące rośliny mogące być źródłem zakażenia, silnie porażone drzewa usuwamy z działki, lżej porażonym wycinamy porażone pędy na 20 cm poniżej miejsca porażenia, w pobliżu sadu nie sadzić głogu, zapobiegawczo można w okresie pękania pąków opryskiwać wyciągiem z liści orzecha włoskiego lub sumaka octowca, jeżeli w poprzednim roku stwierdzono objawy choroby – przeprowadzamy oprysk preparatem Miedzian 50 WP,
Zgnilizna pierścieniowa podstawy pnia
Objawy: u podstawy pnia powstają rozległe rany, które w miarę rozwoju choroby obejmują cały jego obwód prowadząc do szybkiego obumierania drzewa, na korze widoczne brunatnofioletowe, zapadające się plamy, kora ulega nekrozie, pęka i odpada, patogen powoduje także zgnilizny owoców,
Przyczyna: Phytophthora cactorum – patogen rozwijający się w glebie, mogący wyrządzać także znaczne szkody w uprawie truskawek, do zakażeń dochodzi najczęściej przez zranienia kory w miejscu szczepienia lub okulizacji
Atakowane rośliny: jabłonie, grusze, drzewa pestkowe, najczęściej zagraża drzewom rosnącym na mokrych i ciężkich glebach,
Zwalczanie: w okresie kwitnienia podstawę pnia i glebę wokół pnia opryskiwać Aliette 80 WP, po około miesiącu zabieg powtórzyć, w rejonach większego nasilenia choroby należy zwracać uwagę na sadzenie drzewek na podkładkach mało na nią wrażliwych,
Zgorzel kory
Objawy: na porażonych pędach kora brunatnieje, zapada się, łuszczy i zamiera, brunatne plamy na pędach, pękanie tkanki, widoczne w okresie bezlistnym do zbiorów owoców,
Przyczyna: grzyby Gloeosporium album i G. perennans,
Atakowane rośliny: jabłonie,
Zwalczanie: porażone pędy wycinać poniżej zmian chorobowych, po wiosennym cięciu opryskać preparatem Topsin M 70 WP, rany po cięciu zabezpieczyć maścią ogrodniczą z środkiem grzybobójczym.
